Lee Harvey Oswald heeft een grijns op zijn gezicht als hij uit het politiebureau in Dallas naar een gepantserde auto wordt geleid.
‘Daar is hij!’ roept een van de journalisten. Het is 24 november 1963, 11.21 uur.
De 24-jarige gevangene wordt beschuldigd van het neerschieten van president John F. Kennedy twee dagen eerder, en staat op het punt om overgebracht te worden naar de gevangenis.
Plotseling stapt er een man naar voren. Hij trekt een pistool en vuurt. Oswald zakt in elkaar terwijl politieagenten zich op de schutter storten.
Twee uur later sterft hij in het ziekenhuis. Hij neemt misschien wel het grootste mysterie uit de Amerikaanse geschiedenis mee in zijn graf. En vandaag, 60 jaar later, is de man die Kennedy vermoordde nog steeds een mysterie.
Wie was Lee Harvey Oswald? Wat waren zijn motieven? Was hij zelf het slachtoffer van een samenzwering?
Chaotische jeugd
Lee Harvey Oswald werd in 1939 geboren in New Orleans en had een moeilijke jeugd.
Zijn moeder Marguerite had een zoon uit een eerder huwelijk. Toen ze hertrouwde kreeg ze nog twee jongens, van wie Lee de jongste was.
‘Ik kan alleen maar zeggen dat we al snel leerden dat we haar tot last waren.’ De oudere broer van Oswald over hun moeder
Zijn vader overleed voordat Lee werd geboren. Marguerite bleef achter met drie kinderen waar ze niks mee had.
‘Ik kan alleen maar zeggen dat we al snel leerden dat we haar tot last waren,’ zei Lee’s oudere broer Robert later.
Marguerite vond het moeilijk om aan iemand anders te denken dan aan zichzelf.
Toen Lee twee jaar oud was, stuurde ze zijn broers naar een weeshuis en een jaar later volgde hij ook.
Ondertussen had Marguerite een nieuwe echtgenoot gevonden, en na 13 maanden in het weeshuis mochten Lee en zijn twee broers weer naar huis.
Marguerite’s derde huwelijk liep ook snel op de klippen en ze besloot opnieuw te verhuizen. Het gezin verhuisde 21 keer voordat Lee op 17-jarige leeftijd bij het US Marine Corps ging, net als zijn broers.
‘Hij had gezien hoe wij op die manier bij moeder wegkwamen,’ legde zijn oudere broer uit.
Lee Harvey Oswald had geen veilige jeugd. Zijn moeder liet hem aan zijn lot over. Toch had ze een enorme invloed op zijn leven.
Eenzaam – zo herinnerde lerares Mrs. Livingston zich de 10-jarige Lee Harvey Oswald, toen hij in 1949 bij haar in de klas belandde, nadat hij voor de zoveelste keer van school was veranderd.
Volgens haar was hij verlegen en geïsoleerd. Hij was ook vaak alleen thuis, omdat zijn vader was overleden en zijn moeder Marguerite het grootste deel van de dag weg was.
‘Lee verliet ’s ochtends een leeg huis en keerde ’s avonds terug in een leeg huis,’ herinnerde de lerares zich.
Volgens oudere broer Robert verhuisde Marguerite voortdurend en liet ze Lee achter bij buren of weeshuizen. Het gevolg was dat de jongen apathisch werd en begon te spijbelen.
Daarom werd hij op 14-jarige leeftijd naar een jeugdcentrum gestuurd, waar hij naar een psychiater ging.
‘Ik haat iedereen,’ zei Lee.
Ondanks alles was Marguerite de belangrijkste persoon in Lee’s leven. Volgens zijn broer erfde de jongere broer de egoïstische trekjes van zijn moeder:
‘Alles leek haar altijd tegen te zitten; de wereld was haar een leven schuldig, ze wilde belangrijk zijn. Ik denk dat Lee dat ook had.’
De marine was goed voor Lee, maar hij kon zich maar moeilijk aanpassen.
Hij kreeg vaak ruzie met zijn maten, die hem ‘Oswaldskovich’ noemden omdat hij het altijd over het communisme had.
Sinds zijn 15e had hij ‘socialistische ideeën bestudeerd’, zoals hij in 1956 schreef in een brief aan de Amerikaanse socialistische partij.
Bij de marine volgde Lee een opleiding tot radaroperator op El Toro Air Force Base in Californië, voordat hij naar Japan werd gestuurd. Hier verbleef hij op de basis Atsugi, van waaruit de CIA U-2 spionagevliegtuigen over de Sovjet-Unie stuurde.
Oswald bleef een fanatiek communist.
‘Het communisme is het beste systeem ter wereld,’ verkondigde hij toen hij in 1958 terugkeerde naar El Toro.
Zes maanden later nam Oswald een drastische beslissing. Hij liep over naar de aartsvijand.
De klopjacht op Kennedy’s moordenaar
22 november 1963: Een sluipschutter schiet John F. Kennedy neer. Terwijl artsen het leven van de president proberen te redden, begint de klopjacht van het decennium.
Lees ook:
Oswald gaat naar de Sovjet-Unie
Op 16 oktober 1959 kwam de 19-jarige Oswald aan in Moskou op een toeristenvisum. Hij liet zijn Russische begeleider Rimma Sjirokova, die hem overal moest vergezellen, weten dat hij het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie wilde.
Lee had Russische les gekregen op de El Toro-basis, waar hij echter slechts ‘matig’ had gescoord voor een examen.
‘Rond 20.00 uur vond Rimma mij, bewusteloos.’ Lee Harvey Oswald in zijn dagboek
Het was echter genoeg om de Russen uit te leggen dat hij niet van ‘Amerikaans imperialisme’ hield en dat hij de Sovjets informatie kon geven.
‘Ik weet zeker dat ze me accepteren na dit teken van mijn vertrouwen in hen,’ schreef hij in zijn dagboek.
Aanvankelijk wezen de Russen hem echter af. Om deportatie te voorkomen, deed hij een zelfmoordpoging door in het bad van zijn hotelkamer te gaan liggen en zijn polsen door te snijden.
‘Om ongeveer 20.00 uur vond Rimma mij, bewusteloos – het water was rood,’ schreef hij later.
De autoriteiten brachten Lee naar een psychiatrische inrichting. Drie maanden later kreeg hij een verblijfsvergunning in de Sovjet-Unie, maar geen paspoort.
Oswald werd naar Minsk in Belarus gestuurd om in een fabriek te werken. Hij kreeg een appartement en een fatsoenlijk salaris.
Maar nadat hij zich een jaar lang elke ochtend naar de fabriek had moeten slepen, nam zijn enthousiasme af.
‘Het werk is eentonig en het loon is slecht. Geen bowlingbanen of uitgaansgelegenheden, behalve het vakbondsbal. Ik heb er genoeg van,’ schreef hij in januari 1961 in zijn dagboek, en hij vroeg de Amerikaanse ambassade om toestemming om naar huis terug te keren.
Kort daarvoor had hij de 19-jarige Marina Proesakova ontmoet op het vakbondsbal. Anderhalve maand later trouwde het stel en raakte Marina zwanger.
Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken liet Oswald weten dat hij zijn paspoort terug kon krijgen – plus 435,71 dollar om een nieuw leven in de VS te beginnen.
Oswald had geen goede vrienden en was meestal op zichzelf. Daarom ging hij vooral om met mensen die familie van hem waren.
4
Bekijk alle
1 / 4
Moeder bepaalde alles
Marguerite Oswald
Lee groeide op zonder moederliefde of zelfbeschikking. Marguerite Oswald gebruikte hem voor klusjes en beschikte over alles. Het gevolg was dat Lee nauwelijks contact had met leeftijdsgenoten.
TopFoto/Ritzau Scanpix
FBI ondervraagt de overloper
Op 13 juni 1962 zetten Lee en Marina en hun pasgeboren dochter June weer voet op Amerikaanse bodem.
Het stel vestigde zich in Fort Worth, Texas, waar ze bezoek kregen van twee FBI-agenten. Ze waren daar om vast te stellen of de Russen iets hadden geëist in ruil voor Lee’s terugkeer naar de VS.
Herhaalde ondervragingen brachten geen duidelijkheid. De overloper antwoordde elke keer dat ‘hij niet het gevoel had dat hij van enig belang was’ voor de Russen, zoals agent John Fain later uitlegde.
Fain vond Oswald arrogant en onbeleefd, maar verder ongevaarlijk. De zaak werd gesloten.
‘Nadat we in de VS waren aangekomen, veranderde Lee.’ Marina Oswald over haar tijd met Lee
Het nieuwe leven in de VS was niet gemakkelijk voor de Oswalds. Lee werkte maar korte periodes achter elkaar en thuis had het stel vaak ruzie:
‘Nadat we in de VS waren aangekomen, veranderde Lee. Hij was altijd boos en daardoor konden we nooit harmonieus samenleven,’ zei Marina na de dood van haar man.
Ze vertrok herhaaldelijk met haar dochter, maar keerde altijd terug.
In de lente van 1963 woonde het gezin in een huurappartement in Dallas en Marina was net weer zwanger.
Ze was dan ook behoorlijk boos toen Lee 19 dollar van hun schamele inkomen uitgaf aan een Italiaans Mannlicher-Carcano-geweer.
Lee vroeg haar zelfs om hem in de achtertuin te fotograferen met het geweer in zijn ene hand en wat communistische kranten in de andere.
Oswald had het wapen echter niet alleen gekocht om mee te poseren.
Poging tot moord op anticommunist
Lee Harvey Oswald was van plan om de voormalige generaal en oorlogsheld Edwin Walker te vermoorden.
De ex-generaal was een van de belangrijkste anticommunisten in het zuiden van de VS en had zich in 1962 kandidaat gesteld voor het gouverneurschap van Texas.
Walker geloofde dat de Amerikaanse regering was geïnfiltreerd door communisten en haatte president Kennedy en zijn broer Robert, die als procureur-generaal had geprobeerd Walker te laten oppakken voor poging tot opruiing.
Oswald leek Walker te zien als een Hitler in de dop, die moest worden gestopt. Uit onderzoek na zijn dood bleek dat Oswald het geweer had gekocht onder de naam A. Hidell.
Op woensdag 10 april 1963 ging Oswald naar het huis van Walker huis in Dallas en vuurde hij vanuit een steegje zijn geweer af op het kantoor van zijn doelwit.
‘Generaal Walker zat rond 21.00 uur aan zijn bureau toen een kogel door het raam van de kamer vloog en insloeg in de muur links van generaal Walker,’ aldus het politierapport.
Toen Marina na de dood van Oswald werd ondervraagd, legde ze uit dat Oswald die avond in tranen thuis was gekomen:
‘Ik heb Walker neergeschoten.’
Toen zij vroeg of de generaal dood was, antwoordde Lee in het Russisch: ‘Ik weet het niet.’
De volgende dag hoorde Oswald echter dat Walker niet was geraakt.
Oswald droomt van Cuba
Na de mislukte moordaanslag ging het weer mis tussen Oswald en Marina, die contact opnam met de Russische ambassade om terug te keren naar huis. Dit lukte echter niet.
In september 1963 brak Marina voorgoed met Oswald. Ze nam, hoogzwanger, June met zich mee en trok in bij haar vriendin Ruth Paine.
Vanwege de breuk wilde Oswald vertrekken naar een nieuw socialistisch paradijs: Cuba. Om een visum te krijgen moest hij naar de Cubaanse ambassade in Mexico City, dus nam hij al zijn spaargeld op en hij vertrok met de bus naar het zuiden.
De Cubanen wilden echter dat hij een Russisch visum haalde, voordat er sprake kon zijn van een verblijf op Cuba.
De Russen wilden Oswald echter pas over vier maanden een visum geven.
‘Iemand zoals jij beschadigt de Cubaanse revolutie.’ Cubaanse consul tegen Lee Harvey Oswald
Oswald had geen geld voor een lang verblijf in Mexico, dus ging hij woedend naar het Cubaanse consulaat, waar de consul hem afwees.
‘Iemand als jij beschadigt de Cubaanse revolutie,’ verklaarde de consul.
Nijdig nam Oswald de bus terug naar Dallas. Elke vrijdag bezocht hij Marina en hun dochter in het huis van Ruth Paine.
Paine hielp hem aan een baan bij het Texas School Book Depository, een gebouw van zeven verdiepingen met uitzicht op het stadspark Dealey Plaza.
Oswald begon op 16 oktober en kort daarna beviel Marina van hun tweede dochter. Daar werd Lee echter niet vrolijker van. Hij wilde nog steeds een man worden die de wereld nooit zou vergeten.
Maar op zijn 24e was hij verlaten door zijn vrouw en deed hij ongeschoold werk: boeken in dozen stoppen.
Toen Oswald op donderdag 21 november 1963 de plaatselijke krant las, kreeg hij – naar verluidt – een idee dat de geschiedenis zou veranderen.
Op de voorpagina stond een kaart van de route die president Kennedy de volgende dag zou rijden tijdens zijn bezoek aan Dallas.
De route liep vlak langs de werkplek van Oswald – op slechts een geweerschot van het boekendepot.
Kennedy in het vizier
Toen Oswald op de avond van 21 november 1963 Marina bezocht, deed hij een ultieme poging om zijn vrouw over te halen hem terug te nemen.
Marina weigerde echter en de volgende ochtend, 22 november, verpakte hij zijn geweer in inpakpapier, waarna hij naar zijn werk ging.
Tijdens de lunchpauze gingen de meeste van zijn collega’s naar buiten om Kennedy voorbij te zien rijden. Maar Oswald niet. Hij ging naar de vijfde verdieping van het boekendepot, die werd gerenoveerd.
Vanuit een raam hierboven had hij uitzicht op Elm Street, waar de open auto van de president om 12.30 uur langs zou rijden.
Toen de autocolonne van de president langsreed, loste hij drie schoten in nog geen 10 seconden. Twee ervan raakten Kennedy, die een half uur later overleed.
Ondertussen had Oswald het boekendepot verlaten. Om 13.15 uur werd hij op straat aangehouden door agent J.D. Tippit, die vond dat Oswald voldeed aan de beschrijving van de mogelijke dader door getuigen.
Oswald doodde de 39-jarige agent met een revolver die hij bij zich had. 25 minuten later overmeesterden agenten Oswald bij de Texas Theatre-bioscoop.
Alles wees erop dat ze de moordenaar te pakken hadden.
Het gedrag van Lee Harvey Oswald op 22 november 1963 was in alle opzichten opmerkelijk. Dit leidde ertoe dat de autoriteiten hem snel identificeerden als de moordenaar van de president.
Commissie wijst een gek aan
De wereld was in shock na de moord op Kennedy.
En de consternatie werd er niet minder op toen Oswald op zijn beurt werd doodgeschoten door Jack Ruby, een plaatselijke nachtclubeigenaar.
Na de dood van Kennedy werd vicepresident Lyndon B. Johnson ingezworen als nieuwe president. Hij stelde snel een commissie in om de moord te onderzoeken.
Duizenden documenten werden bestudeerd en 552 getuigen werden ondervraagd voordat deze Commissie-Warren op 24 september 1964 haar rapport uitbracht:
Oswald ‘handelde alleen’ en er waren ‘geen aanwijzingen dat hij medeplichtigen had of dat hij betrokken was bij een samenzwering om de president te vermoorden’.
Na zijn arrestatie had Oswald echter tegen verslaggevers gezegd dat hij slechts ‘een gemakkelijk doelwit’ was en in het rapport erkende de commissie ook dat zijn motief niet helder was.
‘Hij was altijd ontevreden met de wereld om hem heen.’ Het Warren-rapport over Oswalds mogelijke motief
Niets wees erop dat Oswald haat koesterde jegens Kennedy. Toch stelde de commissie vast dat ‘diverse factoren een rol hebben gespeeld’, waardoor Oswald zijn daad pleegde:
‘Hij lijkt niet in staat te zijn geweest om betekenisvolle relaties met andere mensen aan te gaan. Hij was altijd ontevreden met de wereld om hem heen.’
Lang voor de moord uitte hij zijn haat tegen de Amerikaanse samenleving, aldus de commissie, die ook opmerkte dat Oswald ‘hunkerde naar een plaats in de geschiedenis’.
Het rapport kreeg echter kritiek. Volgens veel sceptici leek het op een opdracht om vast te stellen dat de moord op Kennedy het werk was van een eenzame gek.
Het mysterie rond Oswald
Hoewel het uit 888 pagina’s en ruim 20.000 pagina’s aan bijlagen bestond, liet het rapport van de Commissie-Warren een aantal onbeantwoorde vragen, achter die sindsdien talloze complottheorieën hebben gevoed.
Zo vertrouwde de commissie niet op onafhankelijke onderzoekers, maar op materiaal van de FBI en de CIA. De inlichtingendiensten kunnen echter ook een reden hebben gehad om hun kennis over Oswald achter te houden.
De moord op Oswald werd bijna net zo’n mysterie als de moord op Kennedy. Het feit dat een nachtclubeigenaar met banden met de maffia Oswald neerschoot, voedde allerlei theorieën.
Jack Ruby schoot Lee Harvey Oswald op 24 november 1963 neer in het bijzijn van tientallen politieagenten en journalisten. Hij zei dat hij de stad Dallas gerechtigheid wilde bieden voor de moord op de president, uit woede dat een ‘groot man’ als Kennedy hier was overleden.
Ruby stond bekend als gewelddadig en had banden met de maffia. Complotdenkers brachten de twee moorden daarom met elkaar in verband.
De maffia, waar Kennedy ruzie mee had, kan Oswald hebben ingehuurd om de president te vermoorden en Ruby om Oswald te vermoorden.
De politie zelf is ook genoemd als onderdeel van het complot, omdat Ruby moeiteloos zo dichtbij kon komen.
Volgens Ruby zelf was het toeval: hij liep net langs toen Oswald uit het bureau werd geleid. Toen hij het ‘sluwe en kwaadaardige gezicht’ van de gevangene zag, trok hij zijn pistool en vuurde.
In 1967, kort voordat hij stierf aan leverkanker, sprak Ruby met een journalist over de moord op Oswald. Ruby zei dat hij ‘niets te verbergen had. Er was niemand anders bij betrokken.’
Sindsdien hebben diverse auteurs gesuggereerd dat Oswald banden had met de CIA. Dit zou kunnen verklaren waarom hij zo makkelijk naar de VS kon terugkeren midden in de Koude Oorlog.
Het idee is dat Oswald de Russen informatie gaf over Amerikaanse U-2 spionagevliegtuigen, waarvan er een, slechts zes maanden na Oswalds aankomst in de Sovjet-Unie, werd neergeschoten.
Sommige theorieën stellen dat Oswald de informatie van de CIA kreeg, zodat hij de kans kreeg om te spioneren in de Sovjet-Unie.
Anderen denken dat de CIA achter de moord op Kennedy zat, omdat de president de macht van de spionagedienst wilde inperken.
De CIA zou Oswald hebben overgehaald om de president neer te schieten en het hebben laten lijken alsof hij een eenzame gek was.
Deze theorieën werden vooral gevoed na 1979, toen een commissie van het Congres concludeerde dat Oswald wellicht niet alleen had gehandeld.
De commissie gaf onder andere aan dat 56 getuigen schoten hadden gehoord vanuit het boekendepot, maar 35 andere getuigen beweerden ook schoten te hebben gehoord vanaf een heuvel in de buurt van de route. Als dat echt waar is, was Oswald niet alleen.
Zes dingen die je nog niet wist over Lee Harvey Oswald
Sinds zijn dood is Oswald in raadselen gehuld. Dit zijn enkele feiten die je nog niet kende over de man die waarschijnlijk John F. Kennedy heeft doodgeschoten.
© Shutterstock
Vernoemd naar beroemde generaal
Lee Harvey Oswald was familie van voormalig president Theodore Roosevelt en van generaal Robert E. Lee, met wie hij dan ook zijn naam deelde.
© Shutterstock
Lee’s favoriete spionageserie
Volgens zijn broer Robert was Lee fan van de tv-serie I Led Three Lives, waarin een man zich voordoet als KGB-agent, maar eigenlijk voor de FBI werkt.
© Shutterstock
Psychiater waarschuwde voor Lee
Toen Lee 13 was, werd hij onderzocht door een psychiater die hem ‘emotioneel gestoord en geïsoleerd’ noemde. Hij raadde therapie aan voor Lee en zijn moeder.
© Shutterstock
Schot in de arm
Toen Lee in het leger zat, viel op een dag zijn pistool op de grond. Toen het afging en kreeg Lee een kogel in zijn elleboog. Het pistool was illegaal.
© Shutterstock
Aanzoek werd afgewezen
In 1961 vroeg Lee de 24-jarige Ella German, die in dezelfde fabriek in Minsk werkte, ten huwelijk. Ze wees hem af. Kort daarna trouwde hij met Marina.
© Shutterstock
Moeder spon garen bij zijn dood
Na zijn dood verdiende Marguerite veel geld met de verkoop van foto’s, brieven en kledingstukken die van haar zoon waren geweest. Ze hield vol dat Lee onschuldig was.
Sindsdien is het gissen wie er achter de moord op de president zat.
Misschien trok Fidel Castro aan de touwtjes vanuit Cuba – of werd de moordaanslag georganiseerd door Cubaanse ballingen die zich verraden voelden na de mislukte invasie in de Varkensbaai in 1961.
De maffia is ook een optie, omdat de president zich hard had opgesteld tegen deze organisatie. Tot slot werd de FBI betrokken bij de samenzweringstheorieën, omdat kort na de moord de controversiële FBI-directeur J. Edgar Hoover het ministerie van Justitie vroeg om geen onafhankelijk onderzoek te doen naar de dood van Kennedy.
De ‘gelukkigste’ moordenaar ooit?
Er is veel gespeculeerd over de moord op Kennedy. Forensische wetenschappers hebben echter vastgesteld dat een kogel die werd afgevuurd vanuit het boekendepot de president doodde.
Alles wijst erop dat Oswald de fatale kogel op Kennedy afvuurde, maar of anderen erbij betrokken waren, zal waarschijnlijk nooit worden opgehelderd.
Recente publicaties van niet eerder openbaar gemaakte documenten hebben geen nieuwe inzichten opgeleverd.
Misschien was Oswald gewoon de ‘gelukkigste’ moordenaar uit de geschiedenis, die een spraakmakende moord wilde plegen en toevallig langs de route door Dallas werkte die de president van de Verenigde Staten op 22 november 1963 nam.
Oswald had een geweer en de perfecte plek gevonden. Hoe dan ook, Lee Harvey Oswald kreeg zijn plaats in de geschiedenis – als gek of als zondebok, maar zeker als mysterie.
